ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਵੀਨਤਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (ਵਰਨੈਕੁਲਰ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ) ਦਾ ਅਧਾਰ

ਡਾ. ਚਿੰਤਨ ਵੈਸ਼ਣਵ, ਪ੍ਰੋ. ਪੀਵੀ ਮਧੂਸੂਦਨ ਰਾਓ

ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਭਾਗਾਂ ਵਾਂਗ ਭਾਰਤ ’ਚ ਵੀ ਅੱਜ ਇੱਕ ਇਨਵੋਟਰ ਨੂੰ ਮੁੱਖ–ਧਾਰਾ ਦੇ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ’ਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਗ ਲੈਣ ਲਈ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸਾ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਕਰਕੇ ਦਿਖਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜਿਹੜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਉਸ ਲਈ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਿਵੇਸ਼ ਲੈਣ ’ਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਨਵਾਂ ਤੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਜਦ ਕਿ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਜਾਣਕਾਰ ਬੁਲਾਰੇ ਲਈ ਇਹ ਸਭ ਬਹੁਤ ਅਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਲੈਣ–ਦੇਣ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ? ਬੇਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ! ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੇ ਅਨੇਕ ਸਬੂਤ ਵੇਖੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਕਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ’ਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਕਲਾਕਾਰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ।

ਇੰਝ, ਇਹ ਵੇਲਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ‘ਵਰਨੈਕੁਲਰ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ’ (ਵੀਆਈਪੀ – VIP – ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ’ਚ ਨਵੀਨਤਾ ਦਿਖਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ) ਸਿਰਜਣ ਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪ੍ਰਣਾਲੀ–ਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਅਤੇ ਲੈਣ–ਦੇਣ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਨਿਖੇੜਦਾ ਹੈ। ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਤੋਂ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ‘ਅਟਲ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ’ (AIM) ਹੁਣ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿਰਫ਼ 10.4% ਭਾਰਤੀ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦੇ ਸਨ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਦੂਜੀ, ਤੀਜੀ ਜਾਂ ਚੌਥੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ 0.02% ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ 10 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਫ਼ਰਕ ਆਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਆਪੋ–ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਦੇਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ’ਚ ਕੁਝ ਨਵਾਂ ਸੋਚਣ ਤੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ (ਵਰਨੈਕੁਲਰ ਇਨੋਵੇਟਰਸ) ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸਾਡੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦਾ 90% ਹੈ, ਤਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਮੌਕਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।

ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਕਿਉਂ ਨਾ ਬੋਲਦੇ ਹੋਣ, ਉਹ ਵੀ ਬਾਕੀਆਂ ਜਿੰਨੇ ਹੀ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਹਨ। ‘ਵਰਨੈਕੁਲਰ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ’ ਸਿਰਜਣ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ? ਇੱਕ ਪੱਧਰ ’ਤੇ, ਇੱਕ ‘ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਈਕੋਸਿਸਟਮ’ (ਨਵੀਂ ਸੋਚ ਤੇ ਨਵੀਂ ਖੋਜ ਲਈ ਸੁਖਾਵਾਂ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜਣ) ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ’ਚ ‘ਨਵੀਂ ਸੋਚ ਤੇ ਖੋਜ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ’ (ਵਰਨੈਕੁਲਰ ਇਨੋਵੇਟਰ) – (ੳ) ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਸੋਚਣੀ ਤੇ ਉੱਦਮਤਾ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਸ਼ੇ ਸਿੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ, (ਅ) ਵਿਸ਼ਵ ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ (ੲ) ਨਿਵੇਸ਼ ਖਿੱਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਹੋਵੇ ਕਿ ਇਹ ਨਵੀਨਤਾ ਤੇ ਉੱਦਮਤਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਅਨੇਕ ਜੋਖਮ ਘਟਾਉਣ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅੜਿੱਕੇ ਘਟਾਉਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਲਈ, ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ 22 ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਈਕੋ–ਸਿਸਟਮਸ ਸਿਰਜਣਾ।

ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਸੋਚ ਅਤੇ ਉੱਦਮਤਾ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੀਨਤਾਕਾਰਾਂ ਲਈ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਦਮ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ; ਪਰ ਵਧੇਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਥਾਨਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਢਾਲਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਯੁਗਾਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ ਦਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਪਾਠ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਹਰ ਬੀਤਦੇ ਸਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਸਧਾਰਨ ਅਨੁਵਾਦ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਨਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੋ ਹੁਣ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਉਹ ਹੈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਢਾਲਣਾ; ਭਾਵ, ਅਜਿਹੇ ਅਨੁਕੂਲਨ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਯੋਜਨਾ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਦ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਤਮਿਲ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਗਾਲੀ ਖਪਤਕਾਰ, ਗੁਜਰਾਤੀ ਖਪਤਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੂਖਮ ਅੰਤਰ ਹਨ ਜੋ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਵਸਥਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਪਈ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ, ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨਾ ਹੈ? ਆਓ ਇਸ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੋਚੀਏ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਦੋ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪਾਸਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ਵਿਸ਼ਾ–ਵਸਤੂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਮੱਗਰੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰ। ਸਮੱਗਰੀ, ਉੱਚ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ, ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਿੱਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਿਮਾਗ਼ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਡਾਕਟਰੀ ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਥਿਊਰੀ ਅੱਗੇ ਸੰਕਲਪਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖੋ–ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਨਣ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰ; ਵਿਸ਼ਾ–ਵਸਤੂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਸਿਖਾਉਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ, ਸਮੱਗਰੀ ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਲਈ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਹੈ, ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਕੁਝ ਘੱਟ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਉੱਚ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ, ਤਿੰਨ ਭਾਗ ਹਨ: ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣਾ, ਸਿਖਾਉਣ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾ–ਵਸਤੂ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਮੁੱਲਾਂਕਣ ਕਰਨਾ ਕਿ ਕੀ ਸਿੱਖਣਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ, ਜੇ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰ ਨੂੰ ਢੁਕਵੇਂ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਢਾਲਣਾ। ਅੱਜ ਸੰਕਟ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵਿਸ਼ਾ–ਵਸਤੂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਮੱਗਰੀ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।

ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਨਵੀਨਤਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਈ ਦੋ ਵਾਧੂ ਪਸਾਰਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ: ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ। ਉਪਰੋਕਤ ਚਰਚਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ, ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਰੂਪਾਂਤਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਕਲਪਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧਾਂ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ 22 ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਪਾਂ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਾਂਗੇ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਬਣਾਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੋ–ਭਾਸ਼ੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਢੁਕਵੀਂਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨਾ ਉਹ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਆਯਾਮ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਆਯਾਮ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਉੱਤੇ ਗ਼ੌਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਸਾਨੂੰ ਇੱਥੇ ਲੋੜ ਹੈ। ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਨਿਮਨਲਿਖਤ ਦੋ ਪਹਿਲੂਆਂ ‘ਤੇ ਗੌਰ ਕਰੋ: ਉੱਦਮੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਖਪਤਕਾਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਨ। ਉੱਦਮੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਉੱਚ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ, ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ, ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ, ਜੋਖਮ ਦੀ ਭੁੱਖ, ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਇੱਛਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਖਪਤਕਾਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਉਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ, ਇੱਛਾਵਾਂ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਿਆਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਢਾਲਣ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 70 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਜਿਸਟਰਡ ਸਟਾਰਟ–ਅੱਪਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਉੱਦਮੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਕਾਲੀ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਹਾਲੇ ਵੀ ਸਥਾਨਕ ਖੋਜਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਖੇਤਰੀ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ‘ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ, ਮੁਨਸ਼ੀ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਦੇ ਕੰਮ ਨੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਖਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਬੈਠੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਅਤੇ ਅਕਾਂਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ ਜੋ ਅੱਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਉੱਦਮੀ ਅਤੇ ਉਪਭੋਗਤਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੰਚਾਲਕਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਦੂਜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਅਜਿਹੇ ਕਲਾਸਿਕਾਂ ਨੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੀਆਂ ਗਈਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਇਸ ਡੂੰਘਾਈ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਅਟਲ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ 22 ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਕਾਰਜ–ਬਲ (ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ) ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਆਈਆਈਟੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਭਾਗ ਨਾਲ ਭਾਈਵਾਲੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ, ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਸੋਚ ਮਾਹਿਰ, ਤਕਨੀਕੀ ਲੇਖਕ, ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਅਟਲ ਇਨਕਿਊਬੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ ਨੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਸੋਚ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਨੂੰ ਉਧਾਰ ਦੇਣ ਲਈ ਹੱਥ ਮਿਲਾਏ ਹਨ, ਅਤੇ ਸੀਐੱਸਆਰ ਸਪੌਂਸਰਾਂ ਨੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ 2021 ਤੋਂ ਅਪ੍ਰੈਲ 2022 ਦੀ ਮਿਆਦ ਵਿੱਚ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਖੋਜਕਾਰਾਂ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਅਜਿਹੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ 22 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਈਕੋ–ਸਿਸਟਮ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ, ਕਿਸੇ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਸੋਚ ਅਤੇ ਉੱਦਮਤਾ ਸਿੱਖਣ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਕੰਮ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਸੇਵਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ, ਬਜ਼ਾਰਾਂ, ਨਿਵੇਸ਼ਕਾਂ ਅਤੇ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦੇ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸਫ਼ਲ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਸੱਚੇ ਵੀਆਈਪੀ ਹਨ। (ਲੇਖਕਾਂ ਬਾਰੇ: ਡਾ: ਚਿੰਤਨ ਵੈਸ਼ਨਵ, ‘ਅਟਲ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਮਿਸ਼ਨ’ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਹਨ। ਪ੍ਰੋ. ਪੀ.ਵੀ. ਮਧੂਸੂਦਨ ਰਾਓ ਮਕੈਨੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਸੰਸਥਾਨ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਹਨ।)